Info - Oorlogsslachtoffers uit Betuwe-West

Oorlogsslachtoffers uit gemeenten Buren, Culemborg en West Betuwe
Oorlogsslachtoffers West- Betuwe
Ga naar de inhoud

Info

Gemeente Culemborg > Burgerslachtoffers > Joodse slachtoffers
 Joden afgesneden van Culemborg
 
Raadsvergadering op 7 december1940, welke in verband met de restauratie van het stadhuis gehouden werd in Hotel 'De Klok' aan de Varkensmarkt. Het was de laatste vergadering die het Joodse raadslid Sam Wijsenbeek bijwoonde.
Van links naar rechts: G.F.G. Wammes, W.van Neusden jr., J.A. Collé, H.J. ten Berge,  A.J.C. van Dam, burgemeester Y. Keestra, bode J. v. d. Spoel, A.R. van Beekum (gem. secr.), A.P. Klumper, 0t de Beus, A. Schouten en S.J.Wijsenbeek.
 
Op 7 december 1940 liep Sam Wijsenbeek voor het laatst als lid van de Culemborgse gemeenteraad het Kattenstraatje uit, de hoek om langs het stadhuis en over de Markt in de richting van de Varkensmarkt naar de raadsvergadering, die, vanwege de restauratie van het stadhuis, die avond in hotel De Klok werd gehouden. Het afscheid was kort en zakelijk. Op 14 december meldde de Culemborgsche Courant dat de heer S. J. Wijsenbeek met ingang van 12 december geen lid meer was van de gemeenteraad en enkele dagen later voerde burgemeester Y. Keestra tijdens de eerstvolgende raadsvergadering het woord:
"De heer Wijsenbeek heeft om redenen, die u wel kunt vermoeden het wenschelijk geacht,ik veronderstel tenminste, dat hij daarin volkomen vrij was, om te bedanken als lid van de gemeenteraad."
De burgemeester herinnerde er even aan dat Wijsenbeek sinds 1921 in navolging van zijn vader lid was geweest van de raad. Burgemeester Keestra sprak vooral zijn spijt uit over de reden van het vertrek. Daarna ging men over tot de orde van de dag en alles leek heel gewoon. Maar zo werden de joden afgesneden van Kuilenburg en zo gebeurde dat bijna overal in Nederland.
 
Natuurlijk was Sam Wijsenbeek niet langer vrij om zelf over zijn lot te beslissen: de Duitsers hadden ons land bezet en waren begonnen met het apart zetten van de Nederlandse joden om hen te deporteren naar vernietigingskampen in Polen. Daar zijn, hoofdzakelijk in Auschwitz en Sobibor, in totaal 110.000 Neder­landse joden vermoord.
Culemborg onderscheidde zich niet van andere plaatsen in Nederland. De meeste mensen probeerden hun leven zo normaal mogelijk verder te laten gaan en pasten zich onopvallend aan de omstandigheden aan. Ook in Kuilenburg waren NSB'ers en verraders. En ook daar waren men­sen die profiteerden van de situatie. Een enkele NSB'er beklaagde zich er in het begin van de oorlog over dat de joden nog steeds vrij rondliepen en in de lokale bioscoop draaide in mei 1941 het meesterwerk der Duitse filmkunst de 'Jood Süss' en in maart van het jaar daarop De Eeuwige Jood, waarin de werkelijke aard van het wereldjodendom uit de doeken werd gedaan.
Helemaal aan de andere kant van de grijze massa bevonden zich degenen die hun leven waagden voor het vaderland, en soms ook de moed hadden joodse medeburgers een schuiladres te verschaffen: een smid, een werkster uit de arbeiderswijk, de directrice van de huishoudschool, de eigenaresse van een boekhandel, een boerengezin. Louis de Beer en Karl Seckl ontsnapten dankzij hun onderduiken op een boerderij buiten Culemborg. Diverse leden van de familie Van Spier, Marcus, zijn vrouw Mietje Zwelheim en twee van hun kinderen, Eli en Sientje, hadden schuiladressen in het stadje zelf. De belastingontvanger Gans, zijn vrouw en dochter doken onder in de Triowijk. Ruben Walg werd niet opgehaald, aangezien hij gemengd gehuwd was geweest. Ook Hartog Grootkerk en zijn gezin overleefden de oorlog. Zij waren slechts korte tijd in Theresiënstadt.
De anderen zijn allemaal gedeporteerd en vergast. Gob Walg lag oud en ziek in het Barbaraziekenhuis. Hij werd van zijn bed gelicht en weggevoerd. In de Kattenstraat wachtte de familie Wijsenbeek.
'Ach, als ze ons maar niet slaan', zei Floor Wijsenbeek kort voordat ze werden opgehaald. Juffrouw Van Hoytema begeleidde de bejaarde 'tantes' en slager Gabriël Wijsenbeek van het Marktveld nog tot het kamp Westerbork, in Drenthe. Zij was verpleegster bij het Rode Kruis, dat ruim zeventig jaar eerder in Culemborg was opgericht dank zij de vruchtbare samenwerking tussen een Van Hoytema en een Wijzenbeek. Na de oorlog was het aantal overlevenden te klein geworden om nog een Joodse Gemeente te laten functioneren. Op de nieuwe begraafplaats aan de Achterweg werd een monument geplaatst, waarop zoals achteraf is gebleken twee namen ontbreken.
 
De tekst van bovenstaand krantenartikel uit de CC van mei 1985, is ontleend aan het boek 'De Kille van Kuilenburg, Joods Leven in Culemborg', van drs. Ineke Brasz
  
Het monument ter ere van de joodse slachtoffers uit Culemborg op het  joods gedeelte van de begraafplaats aan de Achterweg in Culemborg, geeft 36 slachtoffers aan. Dhr. S. Lammers heeft in zijn boek De joodse begraafplaats aan de Achterweg  (zie vanaf blz. 7) zeer degelijk onderzoek hiernaar verricht. Hij komt in totaal op 38 joodse oorlogsslachtoffers uit. Twee daarvan worden vermeld op een aparte steen aan de voet van het monument.
Hieronder staan 103 joodse oorlogsslachtoffers die in Culemborg geboren zijn of hier vandaan zijn gedeporteerd en vervolgen zijn omgebracht. Volgens de criteria die webmaster Van de Velde als basis voor zijn onderzoek heeft gehanteerd, moest de omgekomene in de periode 1939-1949 zijn domicilie in Culemborg hebben gehad en/of was in Culemborg overleden of was het belangrijkste deel van zijn leven woonachtig in Culemborg. Onder Culemborg wordt verstaan het grondgebied van de gemeente Culemborg ten tijde van het militaire geweld.

Onderstaande gegevens zijn afkomstig van de Oorlogsgravenstichting en van de Stichting Stolpersteine Culemborg



 

;
Naam  Voornamen  Geboortedatum  Geboorteplaats 
Aussen  Bernhard  15-4-1939 Culemborg 
Aussen-Windmuller Roza 26-10-1909 Zutphen
Aussen Herman 06-11-1906 Culemborg
Beer-Frank, de Jetta 20-05-1863 Lienden
Berg-Mooij  Sophia  27-4-1908 Culemborg 
Boekdrukker  Rebekka  15-05-1886  Culemborg 
Boektje-van Gelderen  Hester  16-11-1851  Culemborg 
Cohen-Smilde  Ester  27-3-1908 Culemborg 
Cohen-Wijsenbeek  Elisabeth Minette Henriette  23-07-1894  Culemborg 
Coronel Isodoor 01-05-1918 Amsterdam
Davids  Betje  11-03-1869  Culemborg 
Emden, van  Levie Heiman  03-02-1896  Culemborg 
Esso-Vorst  Rebekka Klaartje  30-9-1905 Culemborg 
Gans Salomon 05-08-1921 Zevenaar
Gans Henri 28-02-1923 Zevenaar
Gans-Nort * Klara Henriëtte  12-5-1913 Culemborg 
Gelder-Davids, van  Marianna  26-02-1873  Culemborg 
Gelderen, van   Mozes Wolff  28-11-1862  Culemborg 
Gelderen, van Rebecca  10-03-1858  Culemborg 
Gelderen, van Hijman Mozes 25-01-1908 Rotterdam
Gelderen Fransman, van Elisabeth 28-09-1911 Rotterdam
Gelderen, van Elise 29-12-1932 Rotterdam
Gelderen, van Simon 28-01-1934 Rotterdam
Gelder-Mooij  Saartje  9-10-1901 Culemborg 
Hanouwer-Davids  Matje  29-01-1877  Culemborg 
Hasselt-Walg  Elisabeth  28-01-1885  Culemborg 
Hes-Parfumeur  # Betje  03-11-1899  Culemborg 
Hes-Parfumeur  Truitje  7-12-1903 Culemborg 
Hijmans  Michiel  14-04-1876  Culemborg 
Jacobson-Wijzenbeek  Cato  23-02-1866  Culemborg 
Jongh-Vorst, de Klaartje Rebekka  30-9-1906 Culemborg 
Jong-van Spier, de  Sientje  14-07-1884  Culemborg 
Kalker-Wijsenbeek  Flora  01-03-1860  Culemborg 
Kolthoff-Wijsenbeek  Rosetta  04-06-1862  Culemborg 
Lemans-van Polen  Mietje  03-12-1875  Culemborg 
Levit-van Spier  Saartje  4-8-1912 Culemborg 
Lion  Arend Jozef  03-06-1896  Culemborg 
Lion  Celina Sophia  19-08-1884  Culemborg 
Löbschen Betty Sara 14-05-1880 Sonsbeck (D)
Meijers-Walg  Johanna  08-06-1888  Culemborg 
Merts  Meijer Alexander  27-09-1867  Culemborg 
Merts-Bacharach Roosje 18-07-1867 Arnhem
Milhado-Davids  Cato  14-05-1874  Culemborg 
Mooij  Mina  2-12-1903 Culemborg 
Morel-Wijzenbeek  Edi Lotje  04-03-1873  Culemborg 
Noach-van Spier  Sophie  25-10-1880  Culemborg 
Nort  Adolf Izak  21-9-1916 Culemborg 
Parfumeur # Leman Hijman  08-06-1860  Culemborg 
Polen, van  Israël  30-06-1873  Culemborg 
Polen, van  Izak  18-02-1872  Culemborg 
Rimini-de Wilde  Rozette  15-03-1890  Culemborg 
Seckl-Mautner Sara Karoline 06-07-1876 Stresmir (CS)
Simons  Marianna Roza  7-2-1916 Culemborg 
Spier, van  Aaltje  07-09-1883  Culemborg 
Spier, van  Abraham  13-12-1871  Culemborg 
Spier-Zwelheim Henriëtte 27-05-1872 Hilversum
Spier, van Abraham  01-08-1891  Culemborg 
Spier, van  Abraham  28-5-1912 Culemborg 
Spier, van Abraham  9-7-1912 Culemborg 
Spier, van** Amalia  24-1-1926 Culemborg 
Spier, van  Benjamin  25-10-1913 Culemborg 
Spier, van  David  24-9-1910 Culemborg 
Spier, van  Elias  2-12-1916 Culemborg 
Spier, van** Henriëtte  22-11-1922 Culemborg 
Spier, van  Isaak Elias  26-1-1910 Culemborg 
Spier, van  Isak  11-2-1905 Culemborg 
Spier, van  Isak Abraham  13-11-1910 Culemborg 
Spier, van  Jacob  13-12-1871  Culemborg 
Spier, van  Jozef  22-01-1877  Culemborg 
Spier, van  Leentje  5-6-1921 Culemborg 
Spier, van  Levie  3-4-1915 Culemborg 
Spier, van  Manuel  15-12-1880  Culemborg 
Spier-Beem, van Henriëtte 14-08-1910 Culemborg
Spier, van  Marcus  6-5-1910 Culemborg 
Spier, van Marcus Elias  03-10-1898  Culemborg 
Spier, van  Markus  24-01-1869  Culemborg 
Spier, van  Mozes  22-11-1878  Culemborg 
Spier-Brommet, van Sara 28-03-1901 Wildervank
Spier, van  Saartje  30-07-1882  Culemborg 
Stibbe-Vorst  Allegonda Rosetta  27-7-1900 Culemborg 
Verdoner-van Spier  Sara  30-11-1906 Culemborg 
Vorst  Hartog Ruben  03-11-1876  Culemborg 
Vorst  Meijer  26-09-1891  Culemborg 
Vries-Wijsenbeek, de  Henriette  04-02-1874  Culemborg 
Walg  Gabriel Benjamin  26-01-1868  Culemborg 
Walg  Rosette  16-04-1882  Culemborg 
Wijsenbeek  Adriana  03-04-1867  Culemborg 
Wijsenbeek  Gabriël Isaäc  12-10-1855  Culemborg 
Wijsenbeek  Johanna  27-10-1857  Culemborg 
Wijsenbeek Andries Isaac 17-12-1853 Culemborg
Wijsenbeek  Samuel Joseph  04-11-1880  Culemborg 
Wijzenbeek  Bernhard David  9-7-1905 Culemborg 
Wijzenbeek  Flora Henriette  21-04-1877  Culemborg 
Wijzenbeek  Jacob  22-05-1899  Culemborg 
Wijzenbeek  Louis Bernhard  14-5-1904 Culemborg 
Wijzenbeek  Maurits  29-11-1866  Culemborg 
Wilde, de  Isidor Edmond  01-02-1887  Culemborg 
Winter-van Emden, de  Sara  06-02-1859  Culemborg 
Wolf  Barend  13-11-1907 Culemborg 
Wolf  Henriette Helena Carolina  27-10-1908 Culemborg 
Woudstra-Davids  Elisabeth  23-04-1899  Culemborg 
Zuiden-Lion, van  Rosetta Celina  02-06-1883  Culemborg 
Zuiden-Mooij, van  Frederika  19-7-1906 Culemborg 

Helaas werken de linkjes niet in dit overzicht, omdat de site www.stolpersteineculemborg.nl niet meer bestaat. Er is nu wel een App, waarop alle Stolpersteine, ook voor niet-joodse slachtoffers, vermeld worden: https://map.stolpersteine.app/nl/culemborg/locaties

# Zaten beiden op hetzelfde transport als Anne Frank, dat op 3 september 1944 Westerbork verliet.
 
*Staat bij de OGS wel vermeld als omgekomen, maar dat is niet juist. Zij heeft de oorlog overleefd en woonde in Arnhem. (Met dank aan Lucas Bruijn)
 
Terug naar de inhoud